De tentoonstelling ‘Voorzichtig, breekbaar!’, in Museum Overschie gaat over gebruiksglas en flessen. Aan de hand van glazen objecten, foto’s, reclamemateriaal en voorwerpen die gebruikt werden bij de fabricage van gebruiksglas, brengt de expositie onvermoede stukken geschiedenis en zaken uit Overschie aan het licht. Vanaf zondag 8 september tot en met 12 januari 2025 is de tentoonstelling te zien in De Melkfabriek en in de historische huizen aan de Dorpsstraat in Overschie, een stadsdeel van Rotterdam.

Van fles tot bloembolglas
Verschillende betrokkenen bij het museum exposeren flessen en andere voorwerpen uit hun eigen verzameling. Twee van hen, André Toen en Willem van Traa zijn ook lid van de verzamelaarsvereniging De Oude Flesch. Deze vereniging bevordert sinds 1979 de belangstelling voor oud glas. André Toen exposeert een deel van zijn verzameling Oranje Glas. De bijdrage van Willem van Traa is toegespitst op flessen en de fabricage daarvan. Adri van der Meulen toont haar verzameling bloembollenglazen in vele kleuren.

Inktpotje en weckpot
Het museum heeft een verzameling inktpotjes en -flessen. Vroeger had iedereen op school een inktpot, maar nu is de inktpot een museumstuk; de scholier van nu is meer vertrouwd met telefoon en computer dan met een in inkt gedoopte kroontjespen. Ook is een kleine verzameling gelegenheidsglas – eigendom van het museum – te zien. In het winkeltje en het keldertje staan allerlei flessen voor huishoudelijke artikelen, met natuurlijk ook glazen weckpotten – hopelijk lukt het bezoekers te laten zien hoe dat wecken in z’n werk gaat!

Kogelflesje
Overschie had ooit een heuse drankindustrie. Er werden hier allerlei drank met alcohol gemaakt – bijvoorbeeld Zwarte Kip advocaat. Slijterij Stoopman maakte zijn eigen kruidenbitters en elixers; je kunt het je nu niet meer voorstellen. En wie kent nog het kogelflesje? Dit soort flesjes nam je mee naar het strand toen er nog geen kroonkurken waren. De melkfles is een stuk bekender, maar voor velen toch ook een stuk geschiedenis. Vroeger vulde men in de Melkfabriek (die naam kwam niet uit de lucht vallen) jarenlang de melkflessen van de buurt. Wist je dat Rotterdam zijn eigen type melkfles had?

Glasfabrieken
Overschie zelf heeft nooit een glasfabriek gehad. Maar ter hoogte van de rolbrug over de Schiedamse Schie stond glasfabriek De Bataaf en verderop aan de Schiedamse Schie de glasfabriek De Schie. In die laatste werden glazen mandflessen gemaakt. Er is nog veel meer te vertellen over gebruiksglas; kom naar het museum om er alles over te ontdekken.

Demonstratie glasblazen
Zaterdag 14 september is er, in combinatie met de gratis opening van het museum in het kader van Open Monumentendag, een demonstratie glasblazen vanaf 12.00 uur. Je kunt de tentoonstelling iedere zondag van 14.00 – 17.00 uur bezoeken en op afspraak.

Een korte geschiedenis van het glasmaken
Hoe lang gebruiken we eigenlijk al glas? Ruim 5000 jaren geleden ontdekte men in het Midden Oosten dat je glas kon maken door zand, kalk en soda te verhitten: nog geen glas zoals we dat nu kennen, maar een stroperige massa. Eerst gebruikte men die nieuwe ontdekking vooral om potten en pannen waterdicht te maken. Pas eeuwen later werd het mogelijk om met open vuur en eenvoudige werktuigen vloeibaar glas te maken voor kralen en later kleine bekertjes en flesjes.

Met een oven voor hogere temperaturen werden grotere voorwerpen mogelijk en ontdekte men dat je glas een kleur kon geven door er metaal bij te doen, bijvoorbeeld koper voor groen glas. Maar pas met de uitvinding van de metalen blaaspijp, vlak voor onze jaartelling, kon men glas gaan blazen. Dit gebeurde in grote hoeveelheid en in alle gewenste vormen en kleuren. In de eeuwen dat de Romeinen Europa beheersten zijn is dat glas overal terecht gekomen. Nu nog zijn Romeinse flessen, glazen, schalen, kommen, speelgoed en andere gebruiksvoorwerpen te bewonderen in onze musea. Nadat de Romeinen weg waren bleef men op veel plekken glas te blazen, zoals in Libanon, Syrië en Venetië. Noordelijk van de Alpen is veel kennis verloren gegaan, maar rond kloosters bleef men glas maken voor de ramen in de kerken. Of er ooit Romeinen in Overschie gewoond hebben, blijft een vraag. Maar glas is hier zeker niet geblazen, ook niet in de Middeleeuwen of later. Glas werd gemaakt in gebieden met veel hout, zand en water: bossen in Engeland, Duitsland, de Ardennen of Zuid Frankrijk. In ons land waren er te weinig bossen om goedkoop brandhout te vinden.

Met deze tentoonstelling maken we een sprong naar de 18e en 19e eeuw in West Europa. Veel glas werd toen nog steeds in de bossen gemaakt, maar langzamerhand raakte het hout op en moest men over op kolen. Dus trokken de glashutten weg naar waar er kolen waren. Met de komst van stoommachines en later de spoorwegen bleven alleen de grote bedrijven overeind en uiteindelijk werd glas industrieel gemaakt in grote fabrieken zoals in Leerdam. De flessen die we in het museum laten zien zijn er in allerlei maten, soorten en kleuren. Ze werden -en worden nog steeds- gebruikt voor het bewaren van voedsel, wijn, bier, jenever, inkt. Maar ook voor Spawater, medicijnen, snoepgoed, zaaigoed of gif. De oudste flessen waren vrij geblazen in een bolle vorm, zoals Italiaanse Chianti flessen. Later werden ze aan de onderkant afgeplat om ze rechtop te laten staan. Door de eeuwen heen kregen ze steeds meer de bekende cylindrische vorm, die gemakkelijker te gebruiken was.

Voorzichtig, breekbaar!
iedere zondag van 14.00 – 17.00 uur en op afspraak.
Overschiese Dorpsstraat 136-140
3043 CV, Rotterdam Overschie
www.museumoverschie.nl